برای شرق
چراغ های کوچک، نشانه های بزرگ
هنوز هم عابراني که چند ماهي پس از فروپاشي اتحاد جماهير شوروی از خيابان فردوسي تهران مي گذشتند
به ياد دارند که فروش انواعي از لوازم خانگي و صنعتي ساخت شوروی در بساط فروشندگان منجر به چه طنزهای اجتماعي شده بود. گرچه چراغ کوچکي که با باز و بسته کردن دو اهرم دستي روشن مي شد نشانه ی به ثمر رسيدن طرحي صنعتي بود اما مگر به غيرتي انقلابي، مي شد ربع ساعتي چراغ را روشن نگاه داشت. چراغ کوچک نشانه ی بزرگي از دور افتادگي شهروندان شوروی سابق از کاروان علم وفرهنگ و معارف جهان معاصر خود بود. کارواني که پيش از اين دورافتادگي حامل آثار گرانقدری از شهروندان روسي بود.
در تمام دوراني که اتحاد جماهير شوروی سابق بر اقتدار زوال ناپذير خود در عرصه سياسي تأکيد مي کرد با هزاران معضل اقتصادی، اجتماعي و علمي روبرو بود که نه تنها کاربدستان حکومت شوروی راه حلي برای برطرف کردن آنها متصور نبودند بلکه با گذشت زمان هيچ اهل فني در جهان نيز قادر به رفع يا حتي کاهش مشکلات آنها نبود. انبوهي از فرضيات ناهمگون سياسي - اقتصادی با پشتوانه هايي از نظريات نادقيق علمي منجر به بروز گونه های جديدی از رفتارهای اجتماعي شده بودند و به طور غير قابل کنترل هر روزه به حجم آنها افزوده مي شد. ناگزير، نظام اجرايي اتحاد شوروی سابق عليرغم تأکيد بر شورايي بودن حاکميت خود، چاره ای جز صدور فرمان های پي در پي از فرادستان حکومتي به فرودستان جامعه نيافته بود. دستورات انقلابي برای کسب توانايي های تسليحاتي برای مقابله با دشمنان، دستورات انقلابي برای خلق آثار هنری برای مقابله با ترويج فرهنگ سرمايه داری، و دستورات انقلابي برای خودکفايي صنعتي. محصولات حاصل از چنين دستوراتي منجر به بروز رفتارهای منحصربفرد اجتماعي در آن نظام و بويژه در بخش های علمي و صنعتي شده بود به طوري که فارغ التحصيلان مؤسسات آموزش عالي اتحاد شوروی برای سالهای متمادی بر سر رد يا قبول نظريات علمي ای پافشاری مي کردند که در جهان خارج از اتحاد شوروی سالها از پذيرش يا رد آن نظريات گذشته بود. بارزترين نمونه چنين پافشاری علمي پس از انفجار نيروگاه اتمي چرنوبيل مطرح شد. اين نيروگاه گرچه برای سالهای دراز مظهر توانمندی دانشمندان اتمي شوروی در خودکفايي صنعتي محسوب مي شد که فاقد ابتدايي ترين اصول جديد ايمني بود و اکنون پس از سال ها توان بازسازی و تجهيز اين نيروگاه وجود ندارد. در حقيقت نيروگاه چرنوبيل تنها در دست کارکناني به قادر به ادامه حيات بود که بر تفاوت علمي خود با جهان خارج تأکيد داشتند و اکنون که پس از فروپاشي اتحاد شوروی به واقعيات جهان مي نگرند حاضر به بازگشت به جايگاه علمي و فني خود نيستند.
چند تصويری که اکنون از آنچه در کشورمان مي گذرد در دنيای رسانه ای جهان خارج نقش بسته ارزش بازخواني دارند. گروهي از کشورهای صنعتي جهان به هر دليل بر سر برنامه اتمي ايران سرگرم مشاجره با ايران هستند. گرچه که برنامه اتمي ايران مي تواند به ارزشي ملي بدل شود اما ايرانياني که مي بايست در داخل و خارج پشتوانه اجتماعي اين ارزش باشند به واسطه درک نادرستي که از وسايل ارتباط جمعي جديد نظير اينترنت در ميان مسوؤلان وجود دارد قادر به تبادل نظر با يکديگر نيستند. مراکز فرهنگي که مناسب ترين مکان برای تضارب آراء هستند به دلايل نامشخص تعطيل مي شوند. فضای مقابله جناحي و تسويه حساب سياسي از هم اکنون برای انتخابات سال آينده آغاز شده است، آثار باشکوه معماری در آستانه حذف و نابودی هستند و بلاخره کشور در معرض ادعاهای ارضي قرار گرفته است. تصاويری که رسانه های جهان هر روزه از ايران به مخاطبان خود ارائه مي کنند گاه که با خبری از زمين لرزه يا تصادف جاده ای همراه مي شود نمايي از کشوری دور از جغرافيای امروز جهان را به ذهن مخاطبان رسانه ها تداعي مي کند و همزمان آنها را سخت به حيرت مي اندازد هنگامي که ايران را در ميانه نقشه جهان مي يابند. اما گاه آنچه در پس چنين تصاويری و در ميان محققان جهان به موضوعي قابل بررسي تبديل مي شود مطالعه اثرات چنين درگيری های اجتماعي بر شهروندان يک کشور است.
برای بسياری که نه از سر مجادلات سياسي بلکه به دليل ملاحظات علمي درباره جامعه ايران تحقيق مي کنند انتشار کتابي که حاوی واژه های خودساخته و کوچه و خياباني نسل جوان ايران است نشانه ای قوی از دوری جوانان ايراني از فضای فرهنگي جهان و درخود فرورفتگي آنها محسوب مي شود. تبديل چنين واژگاني برای انتقال مفاهيم فکری جوانان امروز ايران به جهان خارج آنقدر دشوار است که راه ارتباط فرهنگي جامعه ايران با جهان را بکلي مسدود مي کند و ماحصل آن توليد فرهنگي متفاوتي است که جز در درون مرزهای جغرافيايي ايران در هيچ کجای ديگر قابل مبادله نيست. طبيعي است که هيچ جامعه ای از توليد فکر باز نخواهد ماند اما توليد فکر در جامعه ای منزوی فقط به توليد محصولات فکری و غير فکری برای همان جامعه مي انجامد.
تغييرات محتوايي و ساختاری زبان جوانان ايران محصول کشمکش های ناپيدایي است که اکنون نه به عنوان پويايي اجتماعي بلکه تحت نام پريشاني اجتماعي طبقه بندی مي شود. محصولات فرعي ناشي از چنين ناهمگوني اجتماعي ای در حوزه های مختلف نظير علم و صنعت و سياست و اقتصاد نيز به سختي قابل ارزشگذاری جهاني خواهند بود. چراغ های کوچک شوروی سابق اگر دليلي برای اثبات شور انقلابي صنعتگران کشور شوراها محسوب مي شد اما در دست مصرف کننده ی جهان خارج تنها ارزش توصيه ای دوستانه داشت. نخريد که تنها ربع ساعتي روشن مي ماند.
چراغ های کوچک، نشانه های بزرگ
هنوز هم عابراني که چند ماهي پس از فروپاشي اتحاد جماهير شوروی از خيابان فردوسي تهران مي گذشتند
به ياد دارند که فروش انواعي از لوازم خانگي و صنعتي ساخت شوروی در بساط فروشندگان منجر به چه طنزهای اجتماعي شده بود. گرچه چراغ کوچکي که با باز و بسته کردن دو اهرم دستي روشن مي شد نشانه ی به ثمر رسيدن طرحي صنعتي بود اما مگر به غيرتي انقلابي، مي شد ربع ساعتي چراغ را روشن نگاه داشت. چراغ کوچک نشانه ی بزرگي از دور افتادگي شهروندان شوروی سابق از کاروان علم وفرهنگ و معارف جهان معاصر خود بود. کارواني که پيش از اين دورافتادگي حامل آثار گرانقدری از شهروندان روسي بود.
در تمام دوراني که اتحاد جماهير شوروی سابق بر اقتدار زوال ناپذير خود در عرصه سياسي تأکيد مي کرد با هزاران معضل اقتصادی، اجتماعي و علمي روبرو بود که نه تنها کاربدستان حکومت شوروی راه حلي برای برطرف کردن آنها متصور نبودند بلکه با گذشت زمان هيچ اهل فني در جهان نيز قادر به رفع يا حتي کاهش مشکلات آنها نبود. انبوهي از فرضيات ناهمگون سياسي - اقتصادی با پشتوانه هايي از نظريات نادقيق علمي منجر به بروز گونه های جديدی از رفتارهای اجتماعي شده بودند و به طور غير قابل کنترل هر روزه به حجم آنها افزوده مي شد. ناگزير، نظام اجرايي اتحاد شوروی سابق عليرغم تأکيد بر شورايي بودن حاکميت خود، چاره ای جز صدور فرمان های پي در پي از فرادستان حکومتي به فرودستان جامعه نيافته بود. دستورات انقلابي برای کسب توانايي های تسليحاتي برای مقابله با دشمنان، دستورات انقلابي برای خلق آثار هنری برای مقابله با ترويج فرهنگ سرمايه داری، و دستورات انقلابي برای خودکفايي صنعتي. محصولات حاصل از چنين دستوراتي منجر به بروز رفتارهای منحصربفرد اجتماعي در آن نظام و بويژه در بخش های علمي و صنعتي شده بود به طوري که فارغ التحصيلان مؤسسات آموزش عالي اتحاد شوروی برای سالهای متمادی بر سر رد يا قبول نظريات علمي ای پافشاری مي کردند که در جهان خارج از اتحاد شوروی سالها از پذيرش يا رد آن نظريات گذشته بود. بارزترين نمونه چنين پافشاری علمي پس از انفجار نيروگاه اتمي چرنوبيل مطرح شد. اين نيروگاه گرچه برای سالهای دراز مظهر توانمندی دانشمندان اتمي شوروی در خودکفايي صنعتي محسوب مي شد که فاقد ابتدايي ترين اصول جديد ايمني بود و اکنون پس از سال ها توان بازسازی و تجهيز اين نيروگاه وجود ندارد. در حقيقت نيروگاه چرنوبيل تنها در دست کارکناني به قادر به ادامه حيات بود که بر تفاوت علمي خود با جهان خارج تأکيد داشتند و اکنون که پس از فروپاشي اتحاد شوروی به واقعيات جهان مي نگرند حاضر به بازگشت به جايگاه علمي و فني خود نيستند.
چند تصويری که اکنون از آنچه در کشورمان مي گذرد در دنيای رسانه ای جهان خارج نقش بسته ارزش بازخواني دارند. گروهي از کشورهای صنعتي جهان به هر دليل بر سر برنامه اتمي ايران سرگرم مشاجره با ايران هستند. گرچه که برنامه اتمي ايران مي تواند به ارزشي ملي بدل شود اما ايرانياني که مي بايست در داخل و خارج پشتوانه اجتماعي اين ارزش باشند به واسطه درک نادرستي که از وسايل ارتباط جمعي جديد نظير اينترنت در ميان مسوؤلان وجود دارد قادر به تبادل نظر با يکديگر نيستند. مراکز فرهنگي که مناسب ترين مکان برای تضارب آراء هستند به دلايل نامشخص تعطيل مي شوند. فضای مقابله جناحي و تسويه حساب سياسي از هم اکنون برای انتخابات سال آينده آغاز شده است، آثار باشکوه معماری در آستانه حذف و نابودی هستند و بلاخره کشور در معرض ادعاهای ارضي قرار گرفته است. تصاويری که رسانه های جهان هر روزه از ايران به مخاطبان خود ارائه مي کنند گاه که با خبری از زمين لرزه يا تصادف جاده ای همراه مي شود نمايي از کشوری دور از جغرافيای امروز جهان را به ذهن مخاطبان رسانه ها تداعي مي کند و همزمان آنها را سخت به حيرت مي اندازد هنگامي که ايران را در ميانه نقشه جهان مي يابند. اما گاه آنچه در پس چنين تصاويری و در ميان محققان جهان به موضوعي قابل بررسي تبديل مي شود مطالعه اثرات چنين درگيری های اجتماعي بر شهروندان يک کشور است.
برای بسياری که نه از سر مجادلات سياسي بلکه به دليل ملاحظات علمي درباره جامعه ايران تحقيق مي کنند انتشار کتابي که حاوی واژه های خودساخته و کوچه و خياباني نسل جوان ايران است نشانه ای قوی از دوری جوانان ايراني از فضای فرهنگي جهان و درخود فرورفتگي آنها محسوب مي شود. تبديل چنين واژگاني برای انتقال مفاهيم فکری جوانان امروز ايران به جهان خارج آنقدر دشوار است که راه ارتباط فرهنگي جامعه ايران با جهان را بکلي مسدود مي کند و ماحصل آن توليد فرهنگي متفاوتي است که جز در درون مرزهای جغرافيايي ايران در هيچ کجای ديگر قابل مبادله نيست. طبيعي است که هيچ جامعه ای از توليد فکر باز نخواهد ماند اما توليد فکر در جامعه ای منزوی فقط به توليد محصولات فکری و غير فکری برای همان جامعه مي انجامد.
تغييرات محتوايي و ساختاری زبان جوانان ايران محصول کشمکش های ناپيدایي است که اکنون نه به عنوان پويايي اجتماعي بلکه تحت نام پريشاني اجتماعي طبقه بندی مي شود. محصولات فرعي ناشي از چنين ناهمگوني اجتماعي ای در حوزه های مختلف نظير علم و صنعت و سياست و اقتصاد نيز به سختي قابل ارزشگذاری جهاني خواهند بود. چراغ های کوچک شوروی سابق اگر دليلي برای اثبات شور انقلابي صنعتگران کشور شوراها محسوب مي شد اما در دست مصرف کننده ی جهان خارج تنها ارزش توصيه ای دوستانه داشت. نخريد که تنها ربع ساعتي روشن مي ماند.
نظرات